Tín ngưỡng thờ Mẫu, hay còn gọi là Đạo Mẫu, là một phần không thể tách rời của nền văn minh lúa nước Việt Nam. Tín ngưỡng này tôn vinh các nữ thần, những người cai quản các cõi thiên nhiên như Trời, Đất, Sông nước và Rừng núi, hay còn gọi là Tứ phủ. Với lịch sử lâu đời, Đạo Mẫu thể hiện ước vọng của người Việt về sức khỏe, tài lộc và cuộc sống bình an.
Mặc dù vậy, tín ngưỡng này vẫn còn khá mới mẻ đối với du khách quốc tế. Theo Tiến sĩ Nguyễn Đức Hiển, một đồng thầy có nhiều năm gắn bó với Đạo Mẫu, những định kiến về mê tín dị đoan và công tác quảng bá chưa hiệu quả trước đây đã khiến nhiều người còn e ngại trong việc tìm hiểu và giới thiệu tín ngưỡng này.
Bước ngoặt quan trọng đến vào năm 2016, khi UNESCO chính thức công nhận “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Sự kiện này, theo ông Hiển, đã tạo thêm động lực lớn để giới thiệu nét văn hóa độc đáo này ra thế giới.
Từ tháng 9, đồng thầy Nguyễn Đức Hiển đã phối hợp cùng một số công ty lữ hành để tổ chức các buổi trải nghiệm văn hóa hầu đồng, đặc biệt dành cho du khách quốc tế.
Trọng tâm của những buổi trải nghiệm này là nghi thức “lên đồng” (hay còn gọi là hầu bóng), được coi là phần cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu. Đây là một hình thức diễn xướng độc đáo, tái hiện một cách sống động hình ảnh và tính cách của các vị thánh trong hệ thống Tam Tứ phủ.
Isabel Weitschies, một nhà nghiên cứu văn hóa đến từ Đức, đã tham gia một buổi lễ như vậy tại Phủ Tiên Hương (Quốc Oai, Hà Nội) vào ngày 9/9. Trước khi buổi lễ bắt đầu, chị đã có cơ hội tham gia vào quá trình chuẩn bị, từ việc sắp đặt đồ lễ, hoa quả cho đến chuẩn bị trang phục.
Một buổi hầu đồng có thể kéo dài nhiều giờ và được chia thành nhiều phần, gọi là “giá hầu”. Trong mỗi giá, thanh đồng sẽ sử dụng hát văn và diễn xướng để mời một vị thánh giáng trần, mỗi vị thánh có trang phục, động tác và ý nghĩa biểu tượng riêng.
Quá trình chuẩn bị cho nghi lễ này vô cùng công phu. Thanh đồng phải chuẩn bị kỹ lưỡng trang phục cho từng vị thánh, cùng với các đạo cụ như khăn phủ diện, đai lưng và các loại trang sức đi kèm như kiềng, xà tích, vòng tay, nhẫn và bông tai. Trang phục đóng vai trò đặc biệt quan trọng, bởi màu sắc và kiểu dáng phải thể hiện đúng uy linh, tính cách và công trạng của vị thánh được thờ.
Tại Phủ Thiên Hương, du khách không chỉ được tham quan không gian thờ tự và phòng trưng bày các vật phẩm tâm linh, mà còn có cơ hội tìm hiểu về quy trình chuẩn bị cho một buổi lễ hầu đồng.
Nổi bật trong phòng khánh tiết là bộ trang phục “khăn chầu áo ngự” của vị thánh Hoàng Mười. Với các chi tiết trang trí tỉ mỉ và cầu kỳ, bộ lễ phục này tượng trưng cho quyền năng, sự uy nghi và linh thiêng của vị thánh. Bên cạnh đó, hệ thống cửa võng trong không gian hành lễ cũng được chạm khắc tinh xảo, với các họa tiết mô tả Chư Tiên, Chư Thần, Chư Thánh trong tín ngưỡng Tam Tứ phủ.
Trước mỗi buổi hầu đồng, ông Hiển đều giới thiệu song ngữ Anh – Việt về các giá hầu sẽ được trình diễn, bao gồm “Ông Hoàng Mười” và “Cô Đôi thượng ngàn”. Theo ông, một trong những lý do khiến tín ngưỡng thờ Mẫu chưa được biết đến rộng rãi với du khách quốc tế là do số lượng đồng thầy có khả năng sử dụng ngoại ngữ còn hạn chế.
Ông Hoàng Mười là một trong những vị thánh quan trọng của tín ngưỡng thờ Mẫu. Tương truyền, ngài là con của Vua Cha Bát Hải Động Đình, giáng trần để giúp đỡ dân chúng và trấn giữ vùng đất Nghệ An. Hình tượng của ông gắn liền với một vị quan văn võ song toàn, người có công lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và luôn quan tâm đến đời sống của nhân dân.
Theo đồng thầy Nguyễn Đức Hiển, dù tài giỏi cả văn lẫn võ, điểm nổi bật của ông Hoàng Mười chính là sự uyên bác về văn chương, cầm kỳ thi họa. Vì vậy, khi thực hiện giá hầu này, thanh đồng phải thể hiện được phong thái nho nhã, ung dung. Ông Hiển nhấn mạnh rằng lối diễn xướng cần phải thể hiện được sự uy nghi của người nắm quyền, đồng thời vẫn giữ được sự mềm mại, tinh tế của một văn nhân. Sự thể hiện này cần sự thanh thoát, điềm đạm, khác với vẻ hào sảng, vũ dũng thường thấy ở các ông Hoàng võ.
Trong khi đó, khi hầu giá “Cô Đôi thượng Ngàn” – vị thần cai quản miền sơn lâm, núi rừng, thanh đồng cần thể hiện thần thái uy nghi, mạnh mẽ và phóng khoáng, khác biệt hoàn toàn so với vẻ nho nhã của Cô Chín hay sự dịu dàng của Cô Bơ. Trong giá hầu này, Cô Đôi thường múa kiếm, đao, mác, cung, nỏ với những động tác dứt khoát, uyển chuyển và đầy uy lực. Âm nhạc chầu văn cho giá Cô Đôi thượng ngàn cũng mang âm hưởng mạnh mẽ, dồn dập, với lời ca ngợi công lao giữ rừng, giữ núi.
Sau khi xem xong hai giá hầu, Isabel Weitschies chia sẻ rằng cô ấn tượng nhất với những câu chuyện về các vị thánh. Theo cô, thông qua mỗi câu chuyện, người xem có thể học hỏi được rất nhiều điều về văn hóa Việt Nam. Âm nhạc chầu văn trong lễ hầu đồng cũng là một yếu tố gây ấn tượng mạnh với du khách đến từ Đức.
Isabel cũng bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với sự độc đáo của trang phục đồng thầy, nhận thấy sự tâm huyết mà người thực hiện đã đặt vào từng chi tiết nhỏ. Với kiến thức chuyên môn về Nhân học Xã hội và Văn hóa, cô đánh giá cao tính thẩm mỹ của các buổi hầu đồng, sự kết hợp hài hòa giữa âm nhạc, màu sắc, và cho rằng những yếu tố này đủ sức hấp dẫn du khách quốc tế.
Đồng thầy Nguyễn Đức Hiển chia sẻ: “Qua nhiều lần quảng bá ở nước ngoài, tôi nhận thấy du khách quốc tế thực sự quan tâm và muốn tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu, chứ chưa từng gặp trường hợp nào có thái độ cợt nhả hay xem nghi lễ như một hình thức giải trí đơn thuần”. Ông cũng nhấn mạnh rằng điều quan trọng nhất khi các công ty lữ hành tổ chức tour du lịch trải nghiệm hầu đồng là đảm bảo du khách có sự quan tâm và tôn trọng thực sự đối với tín ngưỡng này.
Hiện tại, các công ty lữ hành thường thiết kế mỗi buổi trải nghiệm hầu đồng cho khách quốc tế kéo dài khoảng ba giờ. Tuy nhiên, ông Hiển cho rằng thời lượng lý tưởng nên là khoảng 6-7 giờ, để du khách có thể tìm hiểu sâu hơn về các nghi lễ và thậm chí trải nghiệm mặc thử trang phục thanh đồng. Ông cho biết, với thời lượng hiện tại, du khách chỉ có thể nghe tóm tắt về tích của các vị thánh và hiểu một cách sơ lược về các giá hầu, và mỗi buổi trải nghiệm thường chỉ diễn ra 2-3 giá hầu.
Admin
Nguồn: VnExpress
