Giữa lòng hồ thủy điện Sê San 4 thuộc xã Ia Tơi, tỉnh Quảng Ngãi, một khung cảnh đặc trưng của xóm chài hiện ra mỗi độ vào mùa: những mẻ cá cơm khô được phơi dọc hai bên bờ hoặc ngay trên những bè nuôi cá. Sau một ngày nắng, người dân nơi đây thu hoạch mẻ cá cơm khô nước ngọt, một đặc sản trứ danh của vùng sông nước Tây Nguyên.
Khi nhắc đến cá cơm, nhiều người thường nghĩ ngay đến loài cá nhỏ bé sống ở biển. Tuy nhiên, cá cơm nước ngọt (Corica laciniata) có thể khiến nhiều người ngạc nhiên khi lần đầu nghe đến. Loài cá nhỏ này thuộc họ cá trích, sinh sống chủ yếu ở các sông và hồ thủy điện khu vực Đông Nam Á. Chúng thường bơi theo đàn ở tầng nước nổi và ăn các loại phù du.
Từ lâu, người dân miền Tây Nam Bộ đã quen thuộc với việc đánh bắt và chế biến cá cơm nước ngọt trên hai nhánh sông lớn của dòng Mekong là sông Tiền và sông Hậu. Đến khoảng năm 2010, khi dự án thủy điện Sê San 4 được triển khai, nhiều người dân từ các tỉnh Cà Mau, An Giang, Long An… nghe tin lòng hồ có nhiều cá nên đã rủ nhau đến đây lập làng và mang theo nghề truyền thống sông nước.
Ông Nguyễn Thành Nhân, 43 tuổi, một người dân đến Sê San đã 14 năm, nhận thấy sự trù phú của lòng sông nơi đây tương tự như ở miền Tây, với nhiều loài cá như cá lăng, cá chình, cá trạch, cá rô… Tuy nhiên, loài cá làm nên thương hiệu của vùng đất này chính là cá cơm sông.
Theo anh Nhân, cá cơm sông có kích thước nhỏ, chiều dài tối đa chỉ khoảng 7cm, nhỏ hơn so với cá cơm biển. Chúng có thân trắng trong, phần bụng trắng đục như hạt cơm. Thịt cá cơm sông có vị ngọt và thơm hơn so với cá biển. Để đánh bắt cá cơm, người dân Sê San không dùng chài hay thả lưới như ở miền Tây mà chủ yếu sử dụng rớ và hình thức xúc cá.
Đối với việc sử dụng rớ, người dân thường chọn vị trí ở giữa lòng hồ, căng lưới cước rộng và cố định bốn góc bằng các thanh tre, gỗ cắm sâu xuống đáy hồ. Khoảng 16-17h, họ bắt đầu đặt đèn để thu hút cá. Đến 3-4h sáng hôm sau, người dân quay lại để thu hoạch mẻ cá đã lọt vào rớ.
Bà Đinh Thị Nhẹ, 37 tuổi, với nhiều năm kinh nghiệm đánh bắt cá bằng rớ, chia sẻ gia đình chị có 15 chiếc rớ. Mỗi ngày, gia đình thu được khoảng 30-40kg cá cơm tươi. Sau khi phơi khô, lượng cá tươi này cho ra khoảng 2-3kg cá cơm khô, mang lại thu nhập từ 200.000 đến 400.000 đồng mỗi ngày.
Ngoài ra, phương pháp xúc cá cơm cũng khá phổ biến. Người dân sử dụng một tấm lưới cước gắn vào hai thanh tre, điều chỉnh kích cỡ phù hợp với loại xuồng ghe. Lưới được đặt ở mũi xuồng để xúc cá trên mặt nước vào những ngày lặng gió.
Cá cơm sau khi được đưa về nhà bè sẽ được rửa sạch. Một phần được phơi nắng để bán khô, phần còn lại được ướp với các gia vị như hành tím, bột ngọt, muối, sau đó trải đều lên bánh tráng và phơi một nắng để tạo thành món đặc sản bánh tráng cá cơm.
Khô cá cơm sau khi thành phẩm có giá bán dao động từ 120.000 đến 150.000 đồng/kg. Trong khi đó, bánh tráng cá cơm có giá từ 3.000 đến 5.000 đồng một cái, tùy thuộc vào độ hoàn thiện của sản phẩm.
Quy trình chế biến khô cá cơm và bánh tráng cá cơm được người dân thực hiện hoàn toàn thủ công. Từ khâu sơ chế, phơi sấy dưới ánh nắng mặt trời cho đến công đoạn tráng và phơi bánh, tất cả đều gắn liền với đôi bàn tay khéo léo và kinh nghiệm lâu đời, tạo nên những sản phẩm mang hương vị mộc mạc và đặc trưng của làng chài.
Khô cá cơm và bánh tráng cá cơm sau khi chế biến được người dân đóng gói và hút chân không, giúp bảo quản sản phẩm trong khoảng hơn một tháng, hoặc lâu hơn nếu được bảo quản trong tủ lạnh.
Khô cá cơm thường được chế biến thành các món rim mặn ngọt, rim me hoặc xào sa tế, tạo nên những món ăn đậm đà, đưa cơm. Bánh tráng cá cơm có thể nướng hoặc chiên, ăn kèm với rau sống và chấm nước mắm tỏi ớt, tạo nên một món ăn dân dã, hấp dẫn. Đây cũng là món “mồi bén” không thể thiếu trong những buổi nhậu.
Nhờ chinh phục được khẩu vị của thực khách trong và ngoài tỉnh, nghề cá cơm ở lòng hồ Sê San 4 đã trở thành nguồn sinh kế vững chắc của người dân nơi đây. Hiện nay, cả xóm có khoảng 20 hộ gia đình vẫn gắn bó với nghề truyền thống này.
Bên cạnh cá cơm, người dân còn nuôi trồng, đánh bắt và chế biến các loài thủy sản khác, kết hợp với phát triển du lịch cộng đồng giữa lòng hồ, thu hút đông đảo du khách đến tham quan và trải nghiệm.
Admin
Nguồn: VnExpress
