**Những thách thức địa chính trị tại Nam Á: Khi “sân sau” không còn yên ả với Ấn Độ**
Chỉ vài tuần trước khi các cuộc biểu tình nổ ra ở Nepal vào đầu tháng, Ấn Độ đã ngỏ lời mời Thủ tướng Nepal khi đó, ông K.P. Sharma Oli, thực hiện chuyến thăm cấp nhà nước tới New Delhi. Động thái này được xem là nỗ lực nhằm xoa dịu những căng thẳng trong quan hệ song phương.
Tuy nhiên, chuyến thăm đã không thể diễn ra. Làn sóng biểu tình mạnh mẽ, đặc biệt từ thế hệ GenZ, đã biến thành bạo loạn, buộc ông Oli phải từ chức. Nguyên nhân sâu xa của sự bất ổn này là sự bất mãn của giới trẻ Nepal trước tình trạng tham nhũng, thiếu việc làm, kinh tế trì trệ và bất bình đẳng gia tăng.
Tình hình Nepal không phải là cá biệt. Năm ngoái, một phong trào biểu tình tương tự ở Bangladesh đã dẫn đến sự sụp đổ của chính quyền Thủ tướng Sheikh Hasina. Trước đó, vào năm 2022, các cuộc biểu tình ở Sri Lanka do khủng hoảng kinh tế đã buộc Tổng thống Gotabaya Rajapaksa phải từ chức.
Khu vực Nam Á, bao gồm các quốc gia như Nepal, Sri Lanka, Bangladesh, Bhutan, Pakistan và Maldives, là nơi sinh sống của một phần tư dân số thế giới và có lực lượng dân số trẻ lớn.
Ấn Độ từ lâu đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc xây dựng quan hệ kinh tế với các đối tác láng giềng, những quốc gia có mối liên hệ lịch sử và văn hóa sâu sắc. Chính sách đối ngoại của Ấn Độ luôn ưu tiên các nước láng giềng.
New Delhi thường nhanh chóng cung cấp hỗ trợ nhân đạo cho các nước láng giềng khi gặp khủng hoảng. Trong năm qua, Ấn Độ đã trở thành một nhà cho vay tích cực hơn và hỗ trợ các dự án cơ sở hạ tầng trong khu vực. Việc mời các nhà lãnh đạo láng giềng thăm cấp nhà nước cũng là một phần trong nỗ lực tăng cường quan hệ.
Theo cựu Đại sứ Ấn Độ tại Trung Quốc Gautam Bambawale, lợi thế của Ấn Độ đối với các nước láng giềng là “nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh” và khả năng giúp các nước này cùng phát triển thông qua hợp tác.
Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Ấn Độ và các nước láng giềng không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Mặc dù Nepal hay Sri Lanka đôi khi phụ thuộc vào Ấn Độ về hỗ trợ nhân đạo và ổn định kinh tế, nhưng họ cũng không ít lần khó chịu trước sự can thiệp của New Delhi vào công việc nội bộ.
Nepal, quốc gia có chung đường biên giới dài hơn 1.600 km và có mối liên kết văn hóa sâu sắc với Ấn Độ, phụ thuộc vào nước này về nhiều mặt hàng thiết yếu như nhiên liệu. Tuy nhiên, quan hệ giữa hai nước đã xấu đi trong thập kỷ qua.
Năm 2015, khi Nepal đang cố gắng phục hồi sau trận động đất kinh hoàng, Ấn Độ đã ngừng cung cấp nhiên liệu, với lý do bất ổn chính trị liên quan đến dự thảo hiến pháp mới của Nepal. Kathmandu cáo buộc New Delhi thực hiện “phong tỏa nhiên liệu” để trừng phạt việc họ từ chối sửa đổi các điều khoản trong dự luật, nhằm mang lại lợi ích cho các nhóm người Nepal có quan hệ gần gũi với Ấn Độ.
Sự việc này đã làm bùng phát làn sóng phản đối Ấn Độ. Chính phủ Nepal sau đó đã ký kết nhiều thỏa thuận hơn với Trung Quốc, điều mà theo Phó Giáo sư Apekshya Shah của Đại học Tribhuvan ở Kathmandu, đã trở thành “vấn đề gây tranh cãi với Ấn Độ”.
Ấn Độ cũng gây ra sự bất mãn cho một số nước láng giềng khác bằng các chính sách của mình, và từ chối điều chỉnh ngay cả khi bị phản đối. Quan hệ với Bangladesh xấu đi sau khi chính quyền Thủ tướng Sheikh Hasina bị lật đổ.
Nhiều người Bangladesh bất bình trước sự ủng hộ của Ấn Độ đối với bà Hasina, người bị cáo buộc sử dụng vũ lực mạnh tay với người biểu tình. Đồng thời, các cuộc tấn công nhằm vào người thiểu số theo đạo Hindu ở Bangladesh cũng khiến các nhóm cánh hữu theo đạo Hindu ở Ấn Độ phẫn nộ.
Cựu Đại sứ Pakistan tại Mỹ Husain Haqqani nhận định, chủ nghĩa dân tộc Hindu của chính quyền Thủ tướng Modi có thể gây bất bình cho các nhóm tôn giáo khác ở các nước láng giềng.
“Hindutva có thể là một yếu tố đoàn kết đối với Ấn Độ, nhưng nó không giúp chiếm được lòng tin của người Hồi giáo ở Bangladesh hay Maldives và những người theo đạo Phật ở Sri Lanka”, ông Haqqani nói.
Mối thù địch lâu dài giữa Ấn Độ và Pakistan, cùng với việc Pakistan ngày càng thân cận với Trung Quốc, khiến việc hòa giải ở cấp độ quốc gia gần như không thể.
Tuy nhiên, không phải mọi mối quan hệ đều xấu đi. Tổng thống Maldives Mohamed Muizzu, người đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2023 với chiến dịch kêu gọi trục xuất quân đội Ấn Độ, gần đây đã đến thăm Ấn Độ và hai nước bắt đầu thân thiện trở lại.
Tháng 7 vừa qua, Thủ tướng Modi công bố khoản tín dụng 565 triệu USD cho Maldives và thông báo hai nước sẽ khởi động các cuộc đàm phán thương mại tự do. Maldives là một quốc đảo nhỏ, nhưng có tầm quan trọng chiến lược lớn đối với cả Ấn Độ và Trung Quốc.
Những biến động chính trị ở các nước láng giềng đang làm tăng thêm rủi ro cho lợi ích của Ấn Độ, làm suy giảm ảnh hưởng của nước này tại khu vực vốn được coi là “sân sau” của New Delhi.
Theo Michael Kugelman, nhà phân tích về Nam Á tại Quỹ châu Á – Thái Bình Dương, Ấn Độ không thể chủ quan tin rằng sự bất mãn của các nước láng giềng sẽ bị triệt tiêu bởi nhu cầu được New Delhi hỗ trợ. Nguy cơ là những biến động chính trị trong khu vực sẽ tạo ra các nhân tố chính trị mới đối địch với lợi ích của Ấn Độ.
Các chuyên gia nhận định Ấn Độ hiện vẫn nắm giữ ưu thế ở Nam Á, nhưng nguy cơ đánh mất nó là rất cao. Khu vực này vẫn là một “thùng thuốc súng” khó kiểm soát, với các vấn đề tranh chấp biên giới, chính trị phân cực, bất mãn của người dân và các nền kinh tế mong manh.
Với khát vọng trở thành một cường quốc, Ấn Độ cần đảm bảo rằng các nước láng giềng không trở thành rào cản đối với những mục tiêu vươn xa của mình. Sự ổn định và thịnh vượng của khu vực Nam Á có ý nghĩa sống còn đối với tương lai của Ấn Độ.
Admin
Nguồn: VnExpress
