Trong một lần trò chuyện tình cờ, tôi đã gặp một người mẹ từ Thái Nguyên, chị chia sẻ rằng thường xuyên đưa con xuống Hà Nội vào cuối tuần để học tiếng Anh giao tiếp với người nước ngoài. Câu chuyện này làm tôi suy nghĩ về tương lai của giáo dục trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI).
Ngày nay, với sự phát triển vượt bậc của AI, chúng ta có thể hình dung về những trợ lý ảo có khả năng giao tiếp bằng hàng trăm ngôn ngữ, đồng thời đóng vai trò như những người thầy tận tâm. Những công cụ này có thể giúp hàng triệu trẻ em tiếp cận ngoại ngữ một cách dễ dàng, giảm bớt gánh nặng chi phí và thời gian cho các bậc phụ huynh. Đây chỉ là một ví dụ nhỏ trong vô vàn ứng dụng tiềm năng mà AI có thể mang lại cho giáo dục. Thay vì phải đến thư viện, học sinh ở mọi vùng miền, không phân biệt giàu nghèo, đều có thể tiếp cận kho tàng tri thức của nhân loại chỉ với một thiết bị cầm tay. Thay vì chỉ dạy được cho một nhóm nhỏ học sinh, kiến thức của một người thầy có thể được truyền đạt một cách hấp dẫn và tương tác thông qua AI đến hàng nghìn học trò.
Tuy nhiên, việc ứng dụng AI vào giáo dục cũng đặt ra không ít thách thức. Tại một hội nghị gần đây, Thủ tướng đã đề xuất đưa AI vào giảng dạy cho học sinh ngay từ lớp 1. Điều này đã gây ra những lo ngại trong một bộ phận phụ huynh, họ sợ rằng việc áp dụng không đúng cách có thể khiến học sinh trở nên lười biếng và phụ thuộc vào AI. Tôi hoàn toàn đồng cảm với những lo lắng này. Việc ứng dụng AI vào giáo dục cần được thực hiện một cách khoa học và nhân văn để đảm bảo mang lại giá trị thực sự. Chủ trương này đòi hỏi ngành giáo dục phải giải quyết nhiều bài toán khó, từ trang thiết bị, hạ tầng kết nối đến nội dung chương trình học. Chúng ta kỳ vọng Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ sớm đưa ra những giải pháp phù hợp.
Một trong những nguyên tắc bất biến trong giáo dục là đảm bảo tính trung thực của học sinh. Lằn ranh đỏ đã được xác định rõ ràng: gian lận, làm hộ bài sẽ bị điểm 0. Tương tự, việc sử dụng AI để làm bài thay cũng phải bị coi là gian lận và nhận điểm 0. Việc đưa AI vào giáo dục sớm cần phải đảm bảo các giá trị và mục tiêu xây dựng nhân cách cho trẻ, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc về tính trung thực.
Việc quay lưng lại với công nghệ chưa bao giờ là một giải pháp đúng đắn. Lịch sử đã chứng minh rằng, khi loài người phát minh ra lửa, không ai có thể ngăn cấm được. Khi máy in xuất hiện, vương quốc Ottoman đã nỗ lực chặn đứng nhưng cuối cùng thất bại. Công nghệ mới luôn đi trước mọi lệnh cấm, và giáo dục sẽ bị lạc hậu nếu chúng ta chọn đóng cửa thay vì tìm cách hòa nhập và phát triển cùng nó.
AI là một cuộc cách mạng, nó sẽ thay đổi mọi mặt của đời sống, từ năng suất lao động đến cách chúng ta tiếp cận tri thức. Nó không phải là phép màu, nhưng cũng không phải là hiểm họa. Vấn đề nằm ở cách chúng ta tiếp cận và sử dụng nó. Với học sinh, AI có thể là một người bạn đồng hành trong việc luyện ngoại ngữ, một kho kiến thức khổng lồ, một người luyện giao tiếp có thể phản hồi ngay lập tức bằng nhiều ngôn ngữ. Một đứa trẻ ở vùng sâu vùng xa, chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh và kết nối internet, đã có thể trò chuyện với người bản xứ ở bất kỳ đâu trên thế giới. Đó là điều mà thế hệ cha mẹ chúng ta từng mơ ước nhưng không thể chạm tới.
Với giáo viên, AI có thể giúp giảm bớt gánh nặng trong việc chấm bài, tổng hợp tài liệu và gợi ý các phương pháp giảng dạy cá nhân hóa. Thời gian tiết kiệm được có thể được sử dụng để quan tâm đến từng học sinh, phát hiện những khó khăn mà các em đang gặp phải.
Tuy nhiên, mục tiêu của giáo dục không chỉ dừng lại ở việc “tiết kiệm thời gian” hay “học nhanh hơn”. Khi AI bước vào lớp 1, mục tiêu của giáo dục cần phải thay đổi. Học sinh không chỉ cần biết cách sử dụng AI, mà còn cần học cách lãnh đạo “đội trợ lý ảo” của mình: đặt câu hỏi, yêu cầu, kiểm chứng và từ chối khi câu trả lời không thuyết phục. Kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện và nền tảng nhân văn trở thành những yếu tố cốt lõi.
Vai trò của giáo viên và cha mẹ càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Họ không chỉ dạy chữ, mà còn dạy cách phân biệt thật giả, cách kiểm chứng nguồn tin và cách chịu trách nhiệm trước những lựa chọn của bản thân. AI càng mạnh, con người càng phải tự rèn luyện “cơ bắp đạo đức” và khả năng hoài nghi. Bởi vì AI cũng có những điểm yếu: có thể bịa đặt, đưa thông tin sai lệch, vô tình lan truyền nội dung đi ngược lại các giá trị văn hóa. Thậm chí, nó có thể bị lợi dụng để tạo ra các cuộc tấn công mạng hay thông tin sai lệch. Cấm đoán không thể ngăn chặn những nguy cơ này, chỉ có tri thức và kỹ năng mới có thể bảo vệ chúng ta.
Đưa AI vào lớp 1 không chỉ là việc lắp đặt máy tính hay cài đặt phần mềm. Đó là một cuộc cải tổ toàn diện về chương trình học, cách đánh giá, vai trò của giáo viên, thói quen của phụ huynh và cả chính sách bảo vệ dữ liệu trẻ em. Lằn ranh đỏ vẫn là sự trung thực và trách nhiệm cá nhân. Thay vì nói không với AI, chúng ta cần dạy trẻ phân biệt ranh giới giữa việc được hỗ trợ và bị thay thế.
Lửa đã từng giúp con người nấu chín thức ăn và sưởi ấm, nhưng cũng có thể thiêu rụi cả khu rừng. Máy in đã từng lan tỏa tri thức, nhưng cũng từng lan truyền sự dối trá. AI cũng sẽ mang hai mặt như vậy. Vấn đề không nằm ở công cụ, mà ở cách chúng ta sử dụng nó. Nếu chúng ta biết chuẩn bị từ hôm nay, thế hệ học sinh lớp 1 tương lai không chỉ học cùng AI mà còn học để dẫn dắt AI đến một tương lai thịnh vượng, công bằng, lan tỏa tri thức và tình yêu thương.
Admin
Nguồn: VnExpress
