Nằm trên đỉnh dãy Bà, ở độ cao 800 mét, Hòn Chuông thuộc xã Cát Tài, huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định, là một ngọn tháp Champa độc đáo. Tên gọi Hòn Chuông xuất phát từ khối đá lớn án ngữ trên đỉnh núi, tựa như một bức bình phong khổng lồ che chắn cho vùng đồng bằng rộng lớn phía dưới. Người dân địa phương còn quen gọi nơi này là Hòn Vọng Phu.
Năm 1993, trong một đợt khảo sát của Bảo tàng tỉnh Bình Định, các nhà nghiên cứu đã phát hiện một kiến trúc lạ trên khối đá Hòn Chuông. Dưới chân tảng đá, họ tìm thấy nhiều mảnh gạch Chăm cùng với bốn mảnh ngói hình lòng máng, trên lưng gắn gốm trang trí hình sừng bò. Phát hiện này đã bổ sung thêm một công trình vào danh mục tháp Champa của Bình Định, nâng tổng số lên 8 cụm với 14 tháp.
Đến năm 2020, một đoàn khảo sát khác của Bảo tàng Bình Định đã thực hiện chuyến khảo sát thứ hai đến di tích này. Họ mất gần 2,5 giờ đồng hồ leo qua ba ngọn núi mới tiếp cận được chân khối đá, nơi có thêm nhiều mảnh gạch vỡ được phát hiện.
Hòn Chuông được tạo thành từ ba tảng đá lớn, trong đó tảng đá cao nhất là nơi tháp được xây dựng. Tháp có mặt bằng hình vuông, phần chân được xây thẳng đứng cao khoảng 2 mét, thân tháp thu nhỏ dần lên đến đỉnh và không có hoa văn trang trí. Vòm cửa được xây giật cấp nhưng không nhô ra ngoài. Xung quanh nền đá, gạch vỡ nằm rải rác lẫn trong cây cỏ mọc um tùm.
Dựa trên những dấu vết còn sót lại, các nhà nghiên cứu ước tính tháp Hòn Chuông cao khoảng 7 mét, cạnh dài 8,5 mét, tường dày từ 1,5 đến 2 mét. Các viên gạch được xây so le và móc nối với nhau. Mặt phía đông của tháp còn tương đối nguyên vẹn với 86 lớp gạch khít mạch, tạo thành một bề mặt phẳng.
Điểm đặc biệt của tháp Hòn Chuông, theo các chuyên gia, là hình dáng kiến trúc khác biệt so với phần lớn các công trình Champa khác. Trong khi các tháp Champa thường có tường thẳng, cột ốp, vòm cửa chạm khắc tỉ mỉ và mái giật cấp, thì tháp Hòn Chuông lại được xây dựng theo kiểu thu nhỏ dần lên đỉnh với phần mái bằng nhỏ gọn. Với vị trí ở độ cao 800 mét, đây được xem là ngọn tháp Champa có vị trí xây dựng cao nhất còn tồn tại ở Việt Nam.
Ông Hoàng Như Khoa, chuyên viên Bảo tàng tỉnh Gia Lai, cho biết kiến trúc Champa chịu ảnh hưởng sâu sắc từ tôn giáo Ấn Độ, thường có bình diện vuông, tường thẳng, mái nhiều tầng tượng trưng cho núi thiêng Shikhara. Tháp thường được xây dựng ở các thung lũng, gò đồi hoặc gần biển.
“Từ dáng vẻ đến vị trí hiểm trở trên đỉnh núi, Hòn Chuông có thể mang ý nghĩa tôn giáo, là nơi linh thiêng để tu sĩ, tín đồ hành lễ,” ông Khoa nhận định.
Bằng chứng là tại chân đá, đoàn khảo sát đã tìm thấy ngói mũi lá và ngói sừng bò – những loại vật liệu phổ biến trong kiến trúc Chăm. Ông Khoa cho rằng rất có thể nơi đây từng có các công trình phụ trợ phục vụ cho những người hành lễ.
Từ đỉnh Hòn Chuông, tầm nhìn trải rộng ra xung quanh. Phía đông là biển cả bao la, phía bắc là đồng bằng Phù Mỹ trù phú, phía tây nam là vùng An Nhơn – trung tâm chính trị, tôn giáo của Champa trong các thế kỷ X-XV. Duy chỉ có hướng tây là bị che khuất bởi núi Chóp Vung.
Tiến sĩ Nguyễn Hữu Mạnh, Phó khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), cho rằng ngoài chức năng tâm linh, tháp Hòn Chuông còn có thể được sử dụng để định hướng cho tàu thuyền.
Hiện tại, niên đại của tháp chỉ có thể được xác định một cách sơ bộ dựa trên loại ngói sừng bò, một loại vật liệu phổ biến trong các thế kỷ XI-XIII. “Với vị trí chiến lược, tháp có thể đã được tận dụng cho mục đích quân sự, như một đài quan sát,” ông Mạnh nói.
Ngoài ra, tại chân tháp, các nhà nghiên cứu còn phát hiện nhiều dấu tích vôi vữa, cho thấy khả năng khu vực này từng là nơi sản xuất gạch phục vụ cho việc xây dựng công trình.
Các nhà nghiên cứu nhận định rằng để hiểu rõ hơn về giá trị và công năng của tháp Hòn Chuông, cần có thêm các cuộc khảo sát, khai quật và nghiên cứu sâu rộng hơn về khu vực này. Cho đến nay, công trình này vẫn là một trong những bí ẩn chưa được giải đáp của hệ thống tháp Champa còn lại trên đất nước Việt Nam.
Admin
Nguồn: VnExpress
