Hành vi coi thường luật lệ giao thông, với việc người tham gia giao thông thường xuyên lựa chọn những giải pháp “khôn lỏi,” đã trở thành một thực tế đáng báo động. Tình trạng này kéo dài do xác suất bị phát hiện và xử phạt vi phạm giao thông còn quá thấp.
Tuy nhiên, gần đây, hai chính sách mang tính đột phá đã đồng thời xuất hiện: Nghị định 168 với mức phạt tăng mạnh và việc thí điểm hệ thống camera AI. Sự kết hợp này mở ra cơ hội lớn để thiết lập lại trật tự và xây dựng văn hóa giao thông văn minh hơn. AI không chỉ là công cụ hỗ trợ mà đã trở thành hạ tầng thiết yếu để đảm bảo các chế tài nghiêm khắc được thực thi hiệu quả.
Từ lâu, bài toán răn đe trong lĩnh vực giao thông bao gồm hai yếu tố then chốt: mức độ nghiêm khắc của hình phạt và tính chắc chắn của việc thực thi. Nghị định 168 đã giải quyết được yếu tố đầu tiên với mức phạt lên đến 18-20 triệu đồng cho hành vi vượt đèn đỏ của ô tô. Tuy nhiên, nếu yếu tố thứ hai, tức là sự chắc chắn bị xử phạt, vẫn còn bỏ ngỏ, thì mức phạt cao cũng chỉ mang tính hình thức. Khi việc tuần tra còn phụ thuộc vào nguồn lực con người hạn chế, người tham gia giao thông sẽ tiếp tục “đánh cược” với rủi ro. Công nghệ AI sẽ thay đổi căn bản tình trạng này, bởi những “mắt thần” hoạt động 24/7, không mệt mỏi và không thiên vị, giúp nâng cao xác suất phát hiện vi phạm tại các điểm giám sát lên gần như tuyệt đối. Khi đó, mức phạt cao mới thực sự phát huy tác dụng răn đe.
Kinh nghiệm quốc tế đã chứng minh hiệu quả của giải pháp này. Tại Singapore, số lượt vi phạm vượt đèn đỏ đã giảm hơn 40% sau khi nâng cấp hệ thống camera. Còn tại Anh, các đoạn đường có camera tốc độ đã giảm tới 68% số ca tử vong do tai nạn giao thông.
Sự thay đổi hành vi nhanh chóng tại phố Phạm Văn Bạch, Hà Nội, sau khi công khai số liệu vi phạm cũng cho thấy hiệu ứng tương tự. Để tạo ra thói quen tuân thủ luật pháp trên toàn quốc, cần triển khai một mạng lưới camera bao phủ rộng khắp, thay vì chỉ tập trung vào một số điểm nhỏ lẻ. Điều này sẽ tạo ra áp lực tâm lý đủ lớn để thay đổi hành vi của phần lớn người tham gia giao thông.
Một lợi ích quan trọng khác của việc thực thi bằng công nghệ là tính minh bạch và công bằng, những yếu tố nền tảng để xây dựng niềm tin của công chúng. Việc phạt nguội dựa trên hình ảnh khách quan giúp loại bỏ các tương tác trực tiếp không cần thiết giữa người vi phạm và lực lượng chức năng, từ đó hạn chế tối đa các hành vi “xin xỏ” hay “thương lượng” không chính đáng.
Khi người dân tin rằng luật pháp được áp dụng công bằng cho tất cả mọi người, dựa trên những bằng chứng không thể chối cãi, niềm tin vào sự liêm chính của hệ thống công quyền sẽ được củng cố. Hơn nữa, việc tự động hóa các tác vụ giám sát và xử phạt thường xuyên sẽ giúp giải phóng cảnh sát giao thông khỏi các công việc tuần tra đơn điệu. Nhờ đó, họ có thể tập trung vào những nhiệm vụ đòi hỏi kỹ năng cao hơn, như điều tiết giao thông tại các điểm ùn tắc, xử lý tai nạn, điều tra các vi phạm nghiêm trọng và phân tích dữ liệu từ hệ thống để đưa ra các giải pháp phòng ngừa. Đây không chỉ là sự nâng cấp về công nghệ mà còn là sự tái cấu trúc vai trò và chức năng của lực lượng thực thi công vụ, hướng tới sự tinh gọn, chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, nỗ lực này cần bao gồm cả những đối tượng chiếm số lượng không nhỏ và gây ra không ít tai nạn giao thông: xe máy. Thách thức lớn nhất đối với việc phạt nguội xe máy từ trước đến nay là tình trạng “không chính chủ”. Giải pháp cho vấn đề này đã có sẵn, điều quan trọng là cần thúc đẩy việc thực thi.
Cần đẩy nhanh việc bắt buộc định danh toàn bộ phương tiện hai bánh dựa trên nền tảng Thông tư 24/2023/TT-BCA và thực thi nghiêm quy định sang tên đổi chủ trong vòng 30 ngày sau khi mua bán, kèm theo các chế tài đủ mạnh. Trách nhiệm pháp lý cần được gắn cho người đứng tên trên giấy đăng ký xe. Người bán sẽ phải chịu trách nhiệm cho mọi vi phạm của chiếc xe cho đến khi thủ tục sang tên được hoàn tất. Điều này sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ để cả người bán và người mua tự giác hoàn thành nghĩa vụ pháp lý của mình.
Một yếu tố quan trọng khác là tích hợp toàn bộ dữ liệu vi phạm vào tài khoản định danh điện tử VNeID. Khi một khoản phạt nguội chưa được thanh toán, hệ thống có thể tự động tạm thời hạn chế một số giao dịch hành chính khác của cá nhân đó trên Cổng dịch vụ công, như gia hạn giấy tờ hoặc đăng ký kinh doanh, cho đến khi nghĩa vụ được hoàn thành hoặc có các giải trình được chấp nhận. Cơ chế này sẽ tạo ra một quy trình cưỡng chế tự động, văn minh và gần như không thể trốn tránh, đảm bảo sự công bằng tuyệt đối giữa ô tô và xe máy.
Mặc dù AI có khả năng giám sát liên tục và chính xác cao, nhưng không có hệ thống nào là hoàn hảo tuyệt đối. Do đó, song song với việc mở rộng xử phạt tự động, cần thiết lập một cơ chế khiếu nại minh bạch và dễ tiếp cận để người dân có thể phản hồi khi cho rằng mình bị xử phạt sai. Hệ thống khiếu nại nên được tích hợp trên Cổng dịch vụ công hoặc VNeID, giúp người dân gửi yêu cầu xem xét, bổ sung chứng cứ hoặc đối chiếu dữ liệu trong một thời hạn nhất định. Quá trình giải quyết cần có quy định rõ ràng về thời gian phản hồi và trách nhiệm của cơ quan thụ lý. Một cơ chế như vậy không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân mà còn củng cố tính liêm chính và độ tin cậy của hệ thống phạt nguội bằng AI.
Hơn thế nữa, mạng lưới camera AI không chỉ là công cụ để xử phạt, mà còn là hạ tầng thu thập dữ liệu khổng lồ, có thể trở thành nền tảng cho một hệ thống giao thông thông minh trong tương lai. Dữ liệu ẩn danh về luồng giao thông, tốc độ di chuyển và các điểm nóng tai nạn có thể giúp các nhà quy hoạch đô thị đưa ra các quyết định dựa trên bằng chứng, từ việc tối ưu hóa chu kỳ đèn tín hiệu, điều chỉnh làn đường cho đến việc hoạch định các dự án hạ tầng lớn. Tuy nhiên, việc triển khai một hệ thống giám sát quy mô lớn cũng đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt về đạo đức và pháp lý.
Cuộc cách mạng về kỷ luật giao thông đã bắt đầu bằng sức mạnh của dữ liệu và công nghệ. Mạng lưới “mắt thần” sẽ góp phần xây dựng một xã hội thượng tôn pháp luật, bắt đầu từ những hành vi nhỏ nhất trên đường phố.
Admin
Nguồn: VnExpress
