Câu chuyện về con trai một người bạn đồng nghiệp, rẽ ngang học nghề sau khi tốt nghiệp lớp 9 năm 2022, khiến tôi không khỏi trăn trở. Quyết định này không xuất phát từ đam mê kỹ thuật hay định hướng rõ ràng về tương lai, mà đơn giản vì em không đủ khả năng theo học cấp 3, gia đình cũng không đủ điều kiện để hỗ trợ em học thêm như các bạn khác.
Khi nghe bạn tôi tâm sự, lòng tôi trĩu nặng. Tôi không hề xem nhẹ việc học nghề, nhưng lý do khiến em đến với con đường này thật sự là một sự bất đắc dĩ. Đó không phải là một lựa chọn chủ động mà là một “lối rẽ bắt buộc” khi cánh cửa trường THPT đã khép lại. Tôi vẫn nhớ như in lời bạn tôi nghẹn ngào: “Nó thi trượt lớp 10 công lập rồi, trường tư thì học phí cao quá, không kham nổi. Cuối cùng, cả nhà đành cho nó đi học nghề cơ khí. Biết là còn nhỏ, nhưng giờ biết làm sao?”.
Gia đình bạn tôi là một gia đình công nhân điển hình, sống trong căn phòng trọ chật hẹp ở vùng ven thành phố. Cả hai vợ chồng làm việc quần quật từ sáng đến tối, thu nhập chỉ vừa đủ trang trải cuộc sống. Họ không thể gánh nổi chi phí vài triệu đồng mỗi tháng cho trường tư, càng không thể lo thêm tiền học thêm cho con. Dù đã lường trước được khả năng con không đậu vào lớp 10, nhưng khi điều đó xảy ra, nỗi lo lắng và bất lực vẫn khiến bạn tôi mất ăn mất ngủ.
Chúng ta thường nói về học nghề như một hướng đi đúng đắn, thậm chí là một xu hướng cần khuyến khích trong bối cảnh “thừa thầy thiếu thợ”. Tuy nhiên, giữa lý tưởng và thực tế luôn tồn tại một khoảng cách không nhỏ. Chỉ một số ít học sinh chủ động lựa chọn học nghề vì đam mê kỹ thuật, yêu thích lao động chân tay, hoặc đã có định hướng rõ ràng từ trước.
Phần lớn học sinh theo học nghề sau lớp 9 là những em không đủ năng lực học tiếp, hoặc không có điều kiện tài chính để học lên cao. Các em bước vào con đường nghề nghiệp không phải với tâm thế sẵn sàng, mà đơn giản vì không còn lựa chọn nào khác. Trong khi bạn bè cùng trang lứa vẫn đang học văn hóa, chuẩn bị cho kỳ thi đại học, cao đẳng, thì các em đã phải làm quen với máy móc, dụng cụ kỹ thuật và những buổi thực hành vất vả ở độ tuổi còn rất trẻ.
Bạn tôi thường kể rằng, dù đã quen với việc học nghề sau hai năm, con trai chị vẫn buồn bã khi thấy bạn bè khoe ảnh đi học thêm, luyện thi đại học hoặc đi chơi sau giờ học. “Nó ít nói hơn trước, không còn hào hứng kể chuyện trường lớp nữa, chị không biết nó có ổn không?” – câu nói đó cứ day dứt trong tâm trí tôi.
Tôi tin rằng học nghề là một hướng đi thiết thực và quan trọng đối với nền kinh tế, nhưng chỉ khi nó được lựa chọn một cách chủ động, tự nguyện và được xã hội hỗ trợ đầy đủ. Để điều này trở thành hiện thực, chúng ta cần thay đổi cách nhìn nhận và tiếp cận từ nhiều phía.
Thứ nhất, cần giáo dục định hướng nghề nghiệp sớm hơn. Ngay từ cấp hai, học sinh cần được tiếp cận với thông tin nghề nghiệp một cách nghiêm túc. Các em nên được khám phá điểm mạnh của bản thân, tìm hiểu về các ngành nghề phù hợp và xu hướng của thị trường lao động. Nếu có một hệ thống hướng nghiệp bài bản, có lẽ con trai bạn tôi đã không cảm thấy lạc lõng khi phải học nghề.
Thứ hai, cần nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp. Các trường nghề cần đầu tư mạnh mẽ hơn vào cơ sở vật chất, chương trình giảng dạy và tăng cường liên kết với các doanh nghiệp. Khi người học nghề cảm thấy được tôn trọng, được đào tạo chuyên nghiệp và có cơ hội việc làm rõ ràng sau khi tốt nghiệp, họ sẽ không còn cảm thấy “thua kém” so với những bạn học THPT hay đại học.
Thứ ba, cần thay đổi nhận thức của xã hội. Rất nhiều phụ huynh, dù nghèo khó, vẫn cố gắng cho con “học bằng được cấp 3” chỉ vì sợ bị đánh giá, chê cười nếu con “bỏ học sớm”. Sự kỳ thị ngầm đối với giáo dục nghề nghiệp khiến nhiều bạn trẻ, dù có năng khiếu thực hành, vẫn cố gắng theo học văn hóa đến kiệt sức. Chúng ta cần chấp nhận rằng đại học không phải là con đường duy nhất dẫn đến thành công, và không ai trở nên thấp kém chỉ vì làm nghề chân tay.
Thứ tư, cần có các chính sách hỗ trợ cụ thể. Nhà nước nên có các chính sách học bổng, trợ cấp, miễn giảm học phí cho học sinh chọn học nghề sau lớp 9, đặc biệt là đối với những gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Ngoài ra, việc liên thông từ trung cấp nghề lên cao đẳng, đại học cũng cần được tạo điều kiện dễ dàng hơn để các em có thể tiếp tục học tập khi đã đủ điều kiện.
Tôi viết những dòng này để chia sẻ nỗi lo lắng của một người mẹ, một người đồng nghiệp, và cũng là nỗi lo của rất nhiều phụ huynh khác, khi thấy con mình không được thực sự lựa chọn tương lai mà buộc phải chấp nhận nó. Khi con trai của bạn tôi rời khỏi cánh cổng trường THCS, em không bước vào một “trang mới” tươi sáng như người ta vẫn thường nói, mà là một ngã rẽ gập ghềnh, thiếu ánh sáng và đầy hoang mang.
Tôi hy vọng rằng, trong tương lai, những học sinh như em sẽ không còn là “nạn nhân” của một hệ thống thi cử khắc nghiệt, mà sẽ trở thành những người làm chủ con đường mình đã chọn, dù đó là học văn hóa hay học nghề. Đừng để việc học nghề mãi là sự lựa chọn của những người “không còn lựa chọn nào khác”.
Admin
Nguồn: VnExpress
