Đôi tượng rồng đá tại đình Trích Sài, vừa được công nhận là bảo vật quốc gia vào cuối tháng 12 năm ngoái, mang trong mình những giá trị nghệ thuật độc đáo và ý nghĩa văn hóa sâu sắc.
Hai pho tượng này được tạo tác trên hai phiến đá hình thang, phía trên chạm khắc hình rồng và mây, phía dưới là phần bệ không có hoa văn, một phần bệ chìm dưới đất. Dù trải qua nhiều biến động lịch sử, các dấu tích kiến trúc và đồ thờ tự tại đình Trích Sài chủ yếu có niên đại từ thế kỷ 19-20, thì đôi rồng đá thành bậc này, cùng với tấm bia “Thần từ phụng sự điền bi” khắc năm Vĩnh Tộ thứ năm (1623), lại là những hiện vật hiếm hoi mang phong cách nghệ thuật của thế kỷ 17. Bia đá cho biết đình Trích Sài được xây dựng từ năm 1612.
Trải qua thời gian, tác phẩm điêu khắc này đã bị phong hóa, một số vây nhọn trên lưng rồng bị sứt mẻ và được gia cố bằng vôi vữa. Tượng rồng bên trái còn bị gãy mất một phần răng nanh.
Các nghệ nhân xưa đã sử dụng đá nguyên khối để tạo nên hai tác phẩm nghệ thuật độc đáo, kết hợp giữa tượng tròn và phù điêu. Vì được tạo tác thủ công, hai tượng rồng tuy đối xứng nhưng không hoàn toàn đồng nhất về kích thước và hoa văn. Ví dụ, khuỷu chân tượng bên trái có chín đao mác, trong khi tượng bên phải chỉ có bốn. Theo phong tục truyền thống ở vùng châu thổ Bắc Bộ, việc xây dựng các công trình tôn giáo tín ngưỡng thường được giao cho hai nhóm thợ khác nhau, mỗi nhóm phụ trách một phần việc riêng.
Mỗi tượng rồng được thể hiện ở tư thế vận động từ trên xuống dưới theo chiều dọc của thành bậc. Đầu rồng ngẩng cao, trán dô, má hóp, mũi sư tử, mắt tròn, tai thú, sừng dài có chạc giống sừng hươu và chạm tới khúc thân thứ nhất. Miệng rồng rộng, ngậm ngọc, lưỡi ngắn, nanh nhọn, viền quanh hàm trang trí họa tiết văn xoắn, râu mép uốn lượn từ mắt đến thân, tạo thành những sóng bay về phía sau.
Thân rồng uốn lượn theo năm khúc hình sin, mập, khỏe, không có vảy mà chỉ trang trí bằng các đường chỉ nổi. Lưng rồng có một hàng vây nhọn tương ứng với các khúc uốn, tạo thành một dải từ đầu đến đuôi. Dưới bụng rồng là các mảng trang trí văn mây xoắn ốc. Cả hai tượng đều có bốn chân to, khỏe, ngón nhiều đốt và bốn móng sắc nhọn. Chân trước của tượng rồng phải vươn lên nắm râu, ba chân còn lại co khuỷu, đạp mạnh vào mây, đẩy toàn thân về phía trước.
Theo Cục Di sản Văn hóa, tượng rồng đá thành bậc xuất hiện khá nhiều tại các di tích cung điện, thành quách như điện Kính Thiên, Hoàng thành Thăng Long, đền Thượng (Cổ Loa). Tuy nhiên, về bố cục tạo hình và hoa văn trang trí, đôi tượng rồng đá thành bậc ở đình Trích Sài là một trường hợp hiếm, mang đậm sắc thái nghệ thuật dân gian riêng biệt. Trong khi các tượng rồng ở những di tích khác được tạo tác theo mô-típ truyền thống, chuẩn mực và hoa văn cầu kỳ, thì tại đình Trích Sài, bảo vật này lại có phần cách điệu, đường nét trang trí mộc mạc, thể hiện ước nguyện mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước.
Cục Di sản Văn hóa cũng nhấn mạnh rằng bảo vật này gắn liền với không gian văn hóa đặc trưng của vùng Kẻ Bưởi và Hồ Tây. Từ xa xưa, nơi đây không chỉ là chỗ đặt hành cung mà còn là điểm đến của giới văn nhân, nơi họ dạo chơi, ngắm cảnh và làm thơ. Xung quanh hồ là vùng đất cổ với nhiều huyền thoại dân gian và yếu tố lịch sử, như câu chuyện về hồ ly tinh, thần Kim Ngưu, hay cuộc gặp gỡ giữa thi nhân Phùng Khắc Khoan và bà chúa Liễu Hạnh. Nơi đây còn có nhiều di tích lịch sử – văn hóa nổi tiếng về cảnh quan và kiến trúc nghệ thuật, như chùa Trấn Quốc, đền Quán Thánh, chùa Kim Liên.
Đôi tượng rồng đá thành bậc đình Trích Sài còn biểu trưng cho công đức của Thành hoàng, vị thần bảo hộ của dân làng, được thờ phụng tại di tích. Đó là Mục Thận, người được tương truyền là đã cứu vua Lý Nhân Tông thoát nạn khi nhà vua đi du ngoạn Hồ Tây. Trải qua bao thăng trầm, đình Trích Sài và cặp tượng rồng đá thành bậc không chỉ là một dấu ấn trong bức tranh văn hóa của vùng Kẻ Bưởi mà còn thể hiện sự hòa quyện giữa huyền tích và lịch sử, góp phần bảo tồn các giá trị di sản truyền thống của cha ông.
Admin
Nguồn: VnExpress
