Vào một buổi sáng sớm tháng 12 năm ngoái, bác sĩ Mamdouh Zoubi đã lái xe đến một trang trại nằm ở vùng ngoại ô thị trấn Izraa, miền nam Syria. Ông đến để thu thập những thi thể được tìm thấy trong một ngôi mộ tập thể mới được phát hiện.
Những chủ sở hữu mới của trang trại, sau khi mua lại mảnh đất ngay sau sự sụp đổ của chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad, đã vô tình phát hiện ra các thi thể và thông báo cho bác sĩ Zoubi, một trong số ít các chuyên gia pháp y trong khu vực. Khu đất chôn cất, nay là một trang trại cà chua, nằm ngay cạnh một trạm gác quân sự từng do binh sĩ của chính quyền Assad kiểm soát trong nhiều năm.
Đến đêm, nhóm của bác sĩ Zoubi đã khai quật được 31 thi thể ở các mức độ phân hủy khác nhau, tất cả đều nằm ở một góc của trang trại. Các thi thể được xếp chồng lên nhau, cho thấy nhiều đợt chôn cất đã diễn ra trong suốt những năm qua.
“Tất cả những người vẫn còn mất tích, nếu họ không xuất hiện sau khi chính quyền Assad sụp đổ, thì rất có thể họ đã bị chôn vùi ở đâu đó dưới lòng đất,” bác sĩ Zoubi chia sẻ.
Kể từ khi chính quyền Assad sụp đổ vào ngày 8 tháng 12 năm 2024, người dân Syria liên tục báo cáo về việc phát hiện các ngôi mộ tập thể. Những phát hiện này thường xảy ra trong quá trình họ dọn dẹp đống đổ nát của các tòa nhà bị đánh bom hoặc khai hoang đất nông nghiệp bị bỏ hoang trong suốt cuộc nội chiến.
Quy mô của các ngôi mộ tập thể rất khác nhau, từ những cánh đồng lớn chứa hàng chục nghìn nạn nhân đến những khu đất nhỏ hơn chỉ chứa vài chục thi thể. Trung tâm Quốc tế về Công lý Chuyển tiếp, cùng với nhóm Luật sư và Bác sĩ vì Nhân quyền Syria, đã ghi nhận được 134 ngôi mộ tập thể trên khắp đất nước, và các chuyên gia dự đoán con số này chắc chắn sẽ còn tăng lên.
Chính quyền Syria dưới thời ông Hafez al-Assad và con trai ông, Bashar al-Assad, bị cáo buộc đã giam cầm và giết hại hàng nghìn người trong suốt 50 năm cầm quyền. Cuộc nổi dậy năm 2011 nhằm lật đổ Bashar al-Assad, cùng với chiến dịch đàn áp của ông trong hơn một thập kỷ rưỡi sau đó, đã cướp đi sinh mạng của nửa triệu người. Các vụ giết người do phe nổi dậy thực hiện và sự tàn phá kéo dài nhiều năm của tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) càng làm gia tăng số lượng thương vong. Thảm họa động đất năm 2023 cũng cướp đi hàng chục nghìn sinh mạng ở cả Thổ Nhĩ Kỳ và Syria.
Tại bệnh viện nơi bác sĩ Zoubi làm việc, ông cẩn thận đánh số và chụp ảnh từng thi thể, cùng với các vật dụng cá nhân như thắt lưng, khăn quàng cổ và quần áo được tìm thấy cùng họ. Đáng chú ý, một số người đã khuất mặc quân phục.
Ông giữ các thi thể trong nhà xác bệnh viện khoảng hai tuần. Khi không có ai đến nhận dạng, ông thu thập răng và các mẫu ADN từ mỗi thi thể, sau đó tiến hành chôn cất họ.
Quy mô lớn của các ngôi mộ tập thể và sự phức tạp của các sự kiện giết người đang tạo ra một bài toán khó cho giới lãnh đạo mới của Syria. Họ đang phải đối mặt với thách thức trong việc làm thế nào để khép lại quá khứ cho gia đình các nạn nhân và thực thi công lý để xoa dịu người dân.
Việc điều tra tội phạm chiến tranh là một quá trình tốn thời gian, ngay cả trong điều kiện lý tưởng. Các nhà khoa học ở Bosnia vẫn đang nỗ lực xác định danh tính của khoảng 1.000 trong số 8.000 thi thể từ vụ thảm sát Srebrenica năm 1995.
Chính phủ Syria, cùng với các cơ quan quốc tế như Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế, đang chuẩn bị bắt đầu một quy trình lâu dài, không chắc chắn và đầy khó khăn để thu thập mẫu ADN nhằm xác định danh tính những người đã khuất. Một câu hỏi quan trọng được đặt ra là liệu cuộc điều tra này có thể giúp Syria khép lại trang sử đau thương của cuộc nội chiến hay không, hay liệu đất nước sẽ lại rơi vào vòng xoáy bạo lực.
Mặc dù tình hình ở Syria năm nay đã ổn định hơn, nhưng hai đợt bạo lực bè phái và một cuộc đối đầu giữa chính phủ mới với các nhóm dân quân ở miền nam và đông bắc đất nước đang đe dọa làm bùng phát lại xung đột.
Quy mô của thách thức này đang đặt gánh nặng lên vai Mohammad Reda Jalkhi, lãnh đạo mới của Ủy ban Quốc gia về Người Mất tích Syria. Ông và nhóm chuyên gia của mình đang xây dựng một kế hoạch điều tra toàn diện các ngôi mộ tập thể. Tuy nhiên, việc thực hiện kế hoạch này đòi hỏi một đội ngũ chuyên gia pháp y, thiết bị xét nghiệm ADN hiện đại và nhiều nguồn lực khác, với tổng chi phí ước tính lên tới 200 triệu USD.
Vào mùa xuân năm 2011, khi làn sóng nổi dậy lan rộng khắp Trung Đông và người dân Syria xuống đường biểu tình đòi thay đổi, chính quyền Assad đã phát động một chiến dịch bắt giữ quy mô lớn.
Chính quyền bị cáo buộc đã hành quyết hàng nghìn người trong các nhà tù và cơ sở an ninh. Nhiều người chết do bị tra tấn, thiếu thức ăn, nước uống và chăm sóc y tế. Các nhà điều tra nghi ngờ rằng hàng nghìn người có thể đã chết chỉ riêng tại nhà tù Saydnaya bên ngoài thủ đô Damascus, nơi lính canh treo cổ hàng chục, thậm chí hàng trăm tù nhân cùng một lúc.
Vào thời điểm đó, hai lần một tuần, những chiếc xe tải sẽ chở các thi thể đến một nghĩa trang ở thị trấn Najha, nằm trên con đường dẫn đến sân bay phía nam Damascus.
Muhammad Afif Naifeh, người từng làm việc tại phòng tang lễ của Damascus, nhớ lại rằng tại nghĩa trang này vào ban đêm, một nhóm các quan chức và công nhân thành phố sẽ chờ đợi xe tải đến để chôn cất các thi thể. Những chiếc xe này trông không khác gì những chiếc xe tải lạnh thông thường dùng để chở hàng hóa ra chợ.
Một tài xế xe tải thuộc bộ phận y tế của quân đội Syria cho biết ban đầu, các thi thể được bọc trong túi ni lông. Nhưng không lâu sau, nhân viên an ninh chở thi thể đến nghĩa trang trong tình trạng không che đậy, chỉ được đánh dấu bằng các con số cho biết họ đã chết trong nhà tù hoặc trạm kiểm soát nào.
Vào năm 2012 và 2013, người tài xế này đã chở các thi thể đến một ngôi mộ tập thể nằm trên đỉnh đồi gần thị trấn al-Tall. Trong khi những công nhân khác đẩy thi thể xuống hố, anh đứng sang một bên, hút thuốc và nhìn về phía ánh đèn của thành phố Damascus.
“Mùi hôi thối thật không thể chịu nổi,” anh nói. “Giống như một cơn ác mộng kinh hoàng.”
Các cơ quan tình báo thuộc chính quyền Assad thường chỉ gọi những ngôi mộ tập thể như vậy là “một địa điểm đã được biết đến.” Thay vì đề cập chi tiết nguyên nhân tử vong, giấy chứng tử chỉ ghi đơn giản là tim của tù nhân đã ngừng đập.
Vào một buổi sáng tháng 8, tiến sĩ Anas Hourani cùng hai đồng nghiệp đang cẩn thận rửa xương người. Những bộ hài cốt này được phát hiện vài ngày trước đó trong một cái giếng ở ngôi làng Ma’an, bên ngoài thành phố Hama. Chúng sau đó được chuyển đến Damascus để tiến sĩ Hourani và nhóm của ông kiểm tra tại Trung tâm Nhận dạng Syria, một phòng thí nghiệm pháp y được thành lập vào đầu năm nay.
Do bị ngâm dưới giếng trong nhiều năm, những bộ xương trở nên lẫn lộn đến mức các nhà khoa học vẫn chưa chắc chắn có bao nhiêu người. Họ ước tính có khoảng 7 bộ. Họ sẽ phải lắp ráp lại xương thành từng bộ hài cốt, sau đó đối chiếu răng với hồ sơ y tế. Nếu không thành công, họ sẽ đánh số bộ hài cốt và lưu giữ mẫu ADN để xét nghiệm trong tương lai. Các mảnh quần áo sẽ được cất giữ trong ngăn kéo phòng trường hợp người thân có thể nhận dạng.
Tiến sĩ Hourani và đội ngũ nhỏ của ông là những người bạn cũ. Họ mới chỉ bắt đầu công việc nhận dạng thi thể gần đây. Ủy ban Quốc gia về Người Mất tích đang tạm dừng công việc khai quật tại các ngôi mộ tập thể lớn trong lúc chuẩn bị mở cuộc tìm kiếm người mất tích có hệ thống ở quy mô quốc gia. Giới chức lo ngại rằng việc vội vàng khai quật những địa điểm lớn có thể làm xáo trộn hài cốt và gây phức tạp cho các cuộc điều tra trong tương lai.
Tuy nhiên, điều này không ngăn cản phòng thí nghiệm của tiến sĩ Hourani làm việc với hài cốt và thi thể từ những ngôi mộ tập thể nhỏ hơn. Công việc của họ đặc biệt có ý nghĩa đối với người dân ở Hama, nơi 15 gia đình đã đến để nhận dạng hài cốt của người thân.
“Chúng tôi rất tâm huyết với việc tìm kiếm câu trả lời cho các gia đình,” tiến sĩ Hourani nói. “Người dân phải kiên nhẫn thêm một chút, sẽ cần nhiều thời gian.”
Giống như nhiều người Syria khác, cư dân Ma’an và các ngôi làng xung quanh đang khao khát tìm ra câu trả lời về hàng trăm người thân mất tích. Việc phát hiện những bộ hài cốt trong giếng mang đến cho họ thêm manh mối.
Nhiều người từng cho rằng người thân của họ đã bị hành quyết trong nhà tù. Giờ đây, có vẻ như họ đã thiệt mạng trong một vụ giết người mang tính bộc phát.
“Tôi cứ nghĩ anh trai mình ở Saydnaya, nhưng có lẽ anh ấy ở đây,” Muthanna al-Mutairi, 40 tuổi, nói, chỉ về phía miệng giếng gần nơi 7 bộ hài cốt vừa được tìm thấy.
Vương vãi trên nền đất xung quanh miệng giếng là những mảnh quần áo rách nát bị bỏ lại sau khi các thi thể đã được kéo lên. “Họ không chôn thi thể dưới đất vì họ không muốn bất cứ ai tìm thấy,” al-Mutairi nói. Việc tìm kiếm sự thật và công lý vẫn tiếp tục, mang theo hy vọng mong manh về sự khép lại cho những gia đình bị tàn phá bởi chiến tranh.
Admin
Nguồn: VnExpress
